Προσεγγίζοντας τα κριτήρια για το χρίσμα του ακριβού προσωνυμίου.

                          Φιλολογικό Δοκίμιο  του  Αντώνη  Περδικούλη

        Κάνοντας λόγο περί Εθνικών Ποιητών, ο νους μας πάει αβίαστα σ’ εκείνους τους ποιητές που με την ποιητική τους όπερα έδωσαν την ικμάδα της έμπνευσής τους για της πατρίδος την δόξα, ύμνησαν τους αγώνες της για ελευθερία και εθνική ταυτότητα, έψαλαν τους ήρωες και τους μάρτυρές της.  Δίχως επιπλέον ανιχνεύσεις, μία τέτοια τυπική εξήγηση μας ικανοποιεί αρχικά και βρίσκουμε ότι κάθε άλλη διαφορετική εκδοχή θα μας αποστασιοποιούσε από την αλήθεια.

     Η εθνική ποίηση της ελληνικής και ελλαδικής γεωγραφίας συνενώνει τεχνοτροπίες γραφής από το ρομαντισμό και τον παρνασσισμό, που φτάνουν ίσα με τον συμβολισμό και τον υπερρεαλισμό. Θέλω με αυτό να διευκρινίσω ότι η μορφολογική εκφορά του ποιήματος δεν παίζει κανέναν απολύτως στοιχειώδη ρόλο για την διαμόρφωση του ζητούμενου, παρά μόνο δευτερευόντως. Εκείνο που προσδιορίζει και ταυτοποιεί κριτηριακά το ποιητικό εθνόσημο είναι ακριβώς η θεματολογία  και το περιεχόμενο υλικό.

     Η απέκδυση της εθνικής ιδέας από την ιστορική  αφετηρία της άδολης αγάπης προςτην πατρίδα και η κατάθεση μιάς ποιητικής γραφής έξω από το εθνοκεντρικό γίγνεσθαι, απομακρύνει τον χαρακτηρισμό «εθνικός» αναντίρρητα. Το ερώτημα όμως,έτσι όπως πρέπει να τεθεί , είναι διττό:

     Α. Ποιοι ποιητές μπορούν να φέρουν αυτό το προσωνύμιο;

     Β. Είναι τα κριτήρια για την απολαβή αυτού του τιμητικού τίτλου αυστηρώς μόνο θεματολογικά ή μήπως ενδέχεται να υπάρχουν και άλλα όπως, φερ’ ειπείν, γλωσσολογικά ή ζητήματα μετρικής ;

     Ο συγγραφέας Γ. Βελουδής  στο πόνημά του για τον Διονύσιο Σολωμό, που δημοσιεύτηκε στο «Βήμα» της 10ης Μάη 1995, υποστηρίζει ότι «..την προσωνυμία Εθνικός ποιητής έχουν προσλάβει στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, καμιά εικοσαριά ποιητές όπως, ο Κάλβος, ο Βαλαωρίτης, ο Κρυστάλλης, ο Σεφέρης ή ο Βρεττάκος.. Ο τίτλος όμως του «εθνικού», ανήκει, απόλυτα δικαιολογημένα, μόνο στο Σολωμό..»

     Νομίζω ότι ο Βελουδής έχει δίκιο μόνο κατά το ήμισυ, και τούτο διότι, ναι μέν ο Σολωμός ως πρωτοκορυφαίος και αρχηγέτης σε μορφή, γλώσσα, και μέτρο φέρει επάξια τον τίτλο του εθνικού , παρ’ όλα ταύτα υπάρχουν και μερικοί άλλοι Έλληνες ποιητές- όχι βεβαίως καμιά εικοσαριά- οι οποίοι δικαιούνται να ονομάζονται «εθνικοί», αφού πληρούν τις προϋποθέσεις .. Τα κριτήρια δηλαδή που αυστηρά πολύ τοπο-θετούν το θεματικό περιεχόμενο, την γλωσσοπλαστική δεινότητα και την  απαιτητική τεχνική του μέτρου- όλα αυτά συγκεντρωμένα -και  γεννούν δημιουργήματα μοναδικά, που προάγουν την Ποίηση ως την ύψιστη ευγενή Τέχνη. Υπ’ αυτόν τον συλλογισμό ευχερώς μπορούν να ονομαστούν Εθνικοί και άλλοι ποιητές. Πέραν του Σολωμού, που αδιαμφισβήτητα πρώτος αυτός έθεσε τις βάσεις της νεοελληνικής ποιητικής γλώσσας, πρωτόδειξε  την αρμονία του στίχου μέσα από την μουσική λυρική σκέψη και προσδιόρισε αμετάκλητα τους κανόνες της Μετρικής, με εφόδιο ισχυρό το Δημοτικό τραγούδι. Ο Σολωμός ξαναπιάνει το νήμα της κομμένης παράδοσης με τον «Ύμνο εις την Ελευθερία» (1823) και διεισδύει βαθιά στις ρίζες της εθνικής ενότητος, ενώ με τον «Κρητικό» (1833) μας αποκαλύπτει μια καινούργια αίσθητική άποψη του ποιητικού λόγου.

     Ο Παλαμάς ξεχωρίζει τροπαιοφόρος με την αριστουργηματική του σύνθεση «Πατρίδες», την «Φλογέρα του Βασιλιά» και την «Ασάλευτη Ζωή» (1904), που τον χρίζει ως εθνικό πρώτης γραμμής με βαθειά πνευματικότητα.

    Ο  Βαλαωρίτης στα «Μνημόσυνα» (1857),ειδικά στον «γερο-Δήμο», ξεδιπλώνει με ρομαντική διάθεση τον πλούσιο εσώκοσμο του γερο-παλικαριού, προσδίδοντας εξακολουθητικά τόνους ηρωϊκού πνεύματος και ανδρείας, ακόμη και στην τρομερή ώρα του θανάτου.

     Ο αρχαιότροπος Κάλβος- λυρικός ιδιόρρυθμος- είναι ο ποιητής των «Ωδών» (1824-26). Με τα ποιήματά του,  που έχουν ιδιαίτερο μέτρο και συγκεκριμένες συλλαβές, παραινεί τους Έλληνες, όπου και αν βρίσκονται, να σταματήσουν την Διχόνοια  που τους συρρικνώνει και τους εκφυλίζει, να είναι ενωμένοι και να μην περιμένουν κανένα καλό από ξένους «προστάτες». Μήπως τα ίδια δεν λέει και ο Σολωμός στον«Ύμνο» του? Η μαγιά όλου του ποιήματος δεν είναι άραγε  η προτροπή να σταματήσουν να «τρώγονται» μεταξύ τους;

     Ο ποιητής-ήρωας Λ. Μαβίλης, εξαίσιος σονετογράφος, πέραν του προσωνυμίου Εθνικός, θα έπρεπε, νομίζω, να του δοθεί και το Μέγας. Διότι ακριβώς το ποιητικό του έργο, οι ιδέες του και όσα πρέσβευε για την αγάπη προς την Πατρίδα, ταυτίζονται μ’ ένα τρόπο μοιραία τραγικό. Ο Μαβίλης έπεσε το 1912 μαχόμενος στο Δρίσκο υπέρ βωμών και εστιών. Στα έξοχα σονέτα του βλέπει κανείς πόσο εύψυχα και με πόση τεχνική τελειότητα αποδίδει τον ποιητικό του λόγο, ο οποίος είναι τριθεματικός: Πατρίδα- Μητέρα- Θάνατος. Ο ιαμβικός ενδεκασύλλαβος στίχος του αποτελεί πρότυπο. Τα «Σονέττα» του είναι ακριβά και σπάνια αναβρύσματα ποιητικής Τέχνης.  

     Ο Ελύτης στο «Άξιον Εστί» (1959) συνταιριάζει το «εγώ» με το «εμείς», σαν άλλος Μακρυγιάννης, και συγκεράζει το «ελεύθερον το εύψυχον» με το «ίτε παίδες Ελλήνων».Μια ανεκλάλητη κατάνυξη διαποτίζει το συνθετικό αυτό έργο, το οποίο βρίθει από εικόνες, σύμβολα ,προφητικό λόγο ,αισθήματα εθνικού ρίγους και από έναν άφατο λυρισμό. Αυτή και μόνο η ποιητική συλλογή αρκεί για να δώσει στον Ελύτη το χρίσμα του Εθνικού ποιητή.

     O Σικελιανός ζούσε κι έγραφε λουσμένος στο πάθος για την Ελλάδα, στο φώς το ελληνικό! Η Δελφική του Ιδέα και οι Δελφικές Εορτές αποτελούν την αντανάκλαση τού πόθου του και την πραγμάτωση του ονείρου του—έστω και μερικώς.. Σε όλη του τη ζωή αγωνίστηκε με τον Λόγο και την πένα του να συνενώσει την Ελληνική πνευματική ανωτερότητα με τις πρωτεϊκές κι αρχέγονες δυνάμεις τής Φύσης και τού Ουρανού.  Το « Πνευματικό Εμβατήριο» κρίνεται ώς η ευτυχέστερη ποιητική του ώρα,  της αγνής και άδολης αγάπης για την Πατρίδα. Όλος ο «Λυρικός Βίος» του άλλωστε είναι  το πιο χρυσόφεγγο, το πιο λυρικό, το πιο δυναμικό του έργο, το οποίο και μόνο του αρκεί  να τον κατατάξει στη χορεία των μεγάλων κλασσικών και εθνικών..

     Καθόλου λιγότερο από τους προηγούμενους, Ο Ρήγας Φεραίος, πρώτος χρονολογικά, με την ορμητική του φύση και διάθεση έγραψε τον «Θούριο»(τυπώθηκε στα 1797), πετυχαίνοντας να εξεγείρει τους υπόδουλους Έλληνες και να πυρπολήσει τις ψυχές τους με τον πόθο της ελευθερίας. Το πατριωτικό αυτό τραγούδι των 126 στίχων, ο Ρήγας το χρησιμοποίησε ως πυρσό και ως εθνική προσευχή , για να εμφυσήσει θάρρος στους φοβισμένους ραγιάδες..

    Αυτοί είναι λοιπόν οι οκτώ εθνικοί Έλληνες ποιητές (Ρήγας- Σολωμός- Βαλαωρίτης- Κάλβος-Παλαμάς-Μαβίλης- Ελύτης-Σικελιανός), με τις μεγάλες επικές συνθέσεις, τα κλασσικότροπα σχήματα, τον λυρισμό στον στίχο, τον πατριωτικό παλμό. Και δεν πρέπει να πονηρεύει κάποιους η λέξη «πατριωτικό», αντίθετα μέσα στην έννοια αυτή κρύβονται τα θεσπέσια και τα μεγάλα, τα ακριβά και τα όμορφα , η άδολη και ενστικτώδης συγκίνηση που νοιώθει κάποιος για τα πάτρια, τα ιερά και τα όσια.  Αισθήματα ωραία και τρανά, που ενσυνείδητα γεμίζουν την ψυχή , δεν είναι επιβαλλόμενα, μήτε κατά παραγγελία..

    Σε κάποιες Ανθολογίες και Βιογραφικά Λεξικά θα βρεί κανείς και άλλα ονόματα Ποιητών με την προσωνυμία  του «εθνικού», όπως τού Ματσούκα και τού  Μαρκορά..). Επίσης , θα έλεγα, ότι με μιά δεύτερη και τρίτη ψηλάφιση, θα μπορούσαν επιεικώς φιλολογικά να χωρέσουν στο βάθρο των Εθνικών και οι ελάσσονες ποιητές Προβελέγγιος και Πολέμης-με μικρή όμως εμβέλεια-μιάς και  το έργο τους διαπνέεται  κατά κύριο λόγο από πηγαία πατριδολατρεία..

     Όμως η ουσία της καθαρής ποίησης πρέπει να ανιχνεύεται πρωτίστως στα κύρια γνωρίσματα του Λόγου, όπως προαναφέραμε, τουτέστιν στο θέμα και στη γλώσσα, και δευτερευόντως στην τεχνική δεξιοσύνη  και στην μετρική.

     Με βάση το θεματικό περιεχόμενο του ποιήματος, η εθνική ιστορική γλώσσα μετουσιώνεται σε διαρκή πόθο της φυλής,σε εθνική αγωνία και σε εθνικό πεπρωμένο, ειδωμένα όλα αυτά μαζί  υπό  από το πρίσμα  μιας οξείας ιστορικής κατατομής.-